Saturday, December 1, 2007

NOSTALGIA MAJALIS KAAMAIAN DI KAMPUNG KADAYAN TAHUN 60an (BAH. 1)





Makan Basila

Bah. 1



NOSTALGIA MAJALIS KAAMAIAN DI KAMPUNG KADAYAN TAHUN 60an (BAH. 1)

Dialek : Kadayan Sabah

Amaran : Perlu saya perjelaskan disini bahawa sebahagian dari Ilmu kebatinan suku kaum Kadayan adalah terpesong dari akidah kita sebagai umat Islam, terutama sekali yang menggunakan mentera. Mengikut kajian, ada juga terdapat ilmu kebatinan suku kaum Kadayan yang menggunakan ayat-ayat suci al-quran dan berlandaskan sepenuhnya kepada tatacara dan peradaban Islam, terutamanya dibidang perubatan tradisional. Saya yakin para pembaca budiman dapat menilai hakikat yang sebenarnya dan nukilan ini hanyalah untuk mengimbau sejarah Kadayan masa lampau sahaja. Jangan bimbang di kampung kami TIDAK ADA lagi perkara-perkara seperti yang disebut dalam nukilan ini. (Oang tuha-tuha yang disabut dalam caita ani pun inda ada lagi, bilang uang sudah meninggal).Ini cerita dulu kala. Sekadar untuk penglipur lara. Selamat membaca dan terima kasih.

Ani kan bacaita lagi pasal aie aya. Tapi kali ani pasal Aie Aya Haji. Saingat-ingatku mulanya di kampung kami jaang dangan ngucap Aie Aya Haji atu Aie Aya Korban. Patuhaan pun ngucap Aya Haji nganya.

Disabab akan kaadaan musim atu, ekonomi oang kampung pun inda baapa baik, jadi oang kampung yang nyumbalih sapi atau kambing untuk korban dian aqiqah jaang-jaang. Saingat-ingat ku, aie diee damit mulanya, inda ada oang kampung kami yang nyumbalih sapi dian kambing aie Aya Haji. Nyumbalih hayam ada, tapi atu inda dikia korban sabab batis hayam 2 nganya, lagi pun damit, inda cukup dibahagi akan tujuh bahagian saikong. Amun dibahagi tujuh ada yang dapat tungking nganya pakah. Masing bagalap.

Oang kampung yang naik haji ada, tapi inda baapa amai. Kakal ku ingat aie diee damit mulanya ada oang kampung kan naik haji laki bini, tapi paanaknya inda tuut. Dikampung andangnya jadi kabiaksaan bila ada oangkan naik haji, makan-makan doa salamat dahulu sabalum batolak daie kampong. Oang kampung yang olah naik haji ani kia yang bausin nganya, jadi olah tah bisia nyumbalih kaabau atau sapi, kala-kala payau bila ada dangan luih babuu. Makan-makan doa salamat atu mimang basaa-basaan, samuha oang kampung basaa damit dijamput.

Oang kampung mulanya, ada tia yang baloyar buruk, bila ada dangan manggil makan-makan biaksanya ucapannya macam anie “Ooo bongsu atau tangah atau tua…bapa nyuuh kaumah esok, samuha (bilangoang) disuuhnya kaumah, kan makan-makan doa salamat” Bila yang baloyar buruk atu ada tia yang njawab “Aau…abis kami saumah tu kasana, ucing pun tuut”. Bila yang njamput atu pandai dijawabnya, macam ani “Paloi banaa bongsu nie…ucing tu inda payah dibawa, bukan ya jalama…jalama nganya bapa suuh jamput…bah mulih taku…jangan inda datang”.

Aie makan-makan sama ada makan-makan tahun, dangan kawin atu makan-makan doa salamat, yang iski kanak-kanak jua nganya. Hantap ingat ku masa atu bahaau baumoo 6, 7 tahun pakah, aie oang kampung makan-makan doa salamat kan naik haji mulanya, diee kanak-kanak ani talusie sana talusie sini. Kala-kala ada tia yang bingkas kapala, talangga tihang, talangga tangga, talanggaa pohon ambutan atau biabas atau talangaa sandie dian kawan, jadi kaaja oang patuhaan jua. Tapi oang Kadayan pasal luka dian daah mimang pandai. Pandai bisiaa MANTAN. MANTAN luka ani bukan sanang, tapi aku aie damit mulanya talihat oang tuha-tuha MANTAN luka, taus baanti daah kaluaa. Sandi tu oang Kadayan.

Oang patuhaan sibuk bausah. Bausah ani bukan nya aie makan-makan atu nganya, tapi sakuang-kuangnya sahaie sabalum makan-makan oang patuhaan sibuk taya mahunja daun nyiik, tigis, kayu api, kayu tumang, mbasuh kawah, minjam balah pacah, macam-macam taya ada yang babuu mahunjaa payau, kijang dian palanduk. Biaksanya malam atu mahuaa dadih taya kan mbuat kalupis dian wajit. Oang pabinian biaksanya bausah di dapoo ngupas bawang, mahaap bawang, ngupas hubi gantang, ngukoo piasau, nyusun daun nyiik, nyusun tigis kan panjalin kalupis dian wajit, dan macam-macam tia. Oang palakian sibuk mbasuh kawah, mbuat tumang, maasa daging, mbuat pahuwaa dadih, mbuat taatak, macam macam tia.

Aie-makan-makan anie tah uja dangan paluang basaa oang pamudaan untuk mancahaie pasangan masing-masing. Biaksanya aie makan-makan macam ani nganya Si Lamit dian Si Lamat dapat malihat Si Lamah dian Si Limah (macam lagu Sdra Ibrahim Hj Diman). Di kampung kami mulanya inda bibas, oang pamudaan (laki-laki dian bini-bini) jaang bajumpa, tahu-tahu tadangaa habaa ada tia yang batunang atau kawin. Inda diee tahu bila bisia bacinta uja dangan. Tapi oang Kadayan jangan dicabar pasal mahunja pasangan. Ada oang Kadayan yang pandai MUGAI. Aku nie tadangaa caita jua nganya, sama ada banaa atu inda, inda taku tahu, tapi PUGAI dikalangan masyarakat Kadayan mimang ujud. Sakuat-kuat PUGAI, caita oang patuhaan mulanya ialah bila bisia dapat MUGAI batu pangilingan lada bananang atas aing. Sandi tu PUGAI Kadayan. Bilakan dikia-kia, batu pangilingan lada atu baat, apa jua olahnya bananang kian. Amun batu pangilingan lada dapat bananang atas aing, apa lagi jalama. Sandi, sandi. Ani kan caita jua nganya. Aku inda ku balajaa ilmu PUGAI.

Babalik ka caita bausah antaie. Biaksanya bausah dibuat aie sambat, sabab kan nyampat akan makan tangah aie. Masak nasi, masak kari daging atau hayam, masak kan digulai biaksnya HUMBUT BANGKALA , HANIBUNG atau piasau (paling sanang). Yang sabanaanya HUMBUT BANGKALA, HANIBUNG atau piasau ani saingat-ingatku bilang kali makan-makan misti ada. Asanya pun baik, labih-labih lagi amun ada SAPAKnya. Aku sampai kaang ani, bila ada PASAR TANI mahunjaa taku humbut piasau. Lapas atu dimasak aing nganya diSAPAKI lauk masin dikit. EEH baik hantap asanya.

Ahie tahun lima puluhan dian awal tahun anam puluhan mulanya, bila caita pasal bausah ani dikampung kami, di kampung Kadayan lain inda ku baapa tahu, banyak caita-caita yang inda baik. Oang patuhaan Kadayan anie, tabiat nya ingin MANCUBA, maksudnya bukan mancuba kasut atau mancuba baju tapi mancuba ILMU. Bila kan malihat ILMU KADAYAN, aie makan-makan taya banyak kaluaa. Yang aku ingat hantap sampai kaang anie ada ampat, inda ku pandai lupa sabab diee talihat sandiee.

ILMU #1 – Ani salajoo di cuba aie baausah. Nasi dian kari daging inda pandai masak. Apa gaya pun dibuat, kacuali manggunakan ILMU KADAYAN jua, tatap inda masak. Aku maasaie ku talihat daging malompat kaluaa daie kawah, kakal tia badaah walaupun sudah bajaam di dalam kawah. Nasi dalam kawah, sampai hangit sudah baunya sabab angus dibawah, tapi di atas kakal baas.

ILMU #2 – Biaksanya oang tuha-tuha aie makan-makan mulanya inda ya bausah. Bisia ani duduk nganya ya, bacaita pasal ILMU. Misai oang tuha-tuha Kadayan mulanya, biaksanya lantik, ada yang diluut dian GATAH TIMBAAN. Misai lantik atu sabanaa manjadi tanda (trademark) oang Kadayan, yang ia atu baani dan barILMU dan PAMANTAK. Sandi banaa.

Ilmu ani, mimang hibat, apabila oang tuha-tuha BATUPA ilmu, kanak-kanak inda dapat hampie, takut takana, mangkali ada yang kamboh, malihat daie jauh nganya. Umah oang Kadayan biaksanya banyak pohon pisang. Ilmu ani pasal tungkul pisang. Ada tia oang tuha-tuha yang ingan BATUPA ilmu. “Liau, cuba tah kau gunting tungkul pisang atu, aku kan malihat, guguu kah inda guguu” Bila taluus yang kana suuh atu inda bailmu, mbaie sopan jamu. Bila taluus yang bailmu jawapnya sanang nganya “Aku ani inda baapa pandai, tapi kulihat tangkai tungkul atu inda baapa kaas. Bila ya inda kaas dapat diputus akan atu” Kan dibuntak akan caita, banaa-banaa, apabila oang tuha atu angkat tangan nya dan manggunting daie jauh, malabok bunyi tungkul pisang. “Tuh guguu jua atu, jangku bila yang inda kaas atu putus itu ya”

ILMU #3API…….oang Kadayan pasal main api mimang hibat. Biaksanya oang tuha-tuha bamain api aie malam, sabab kalihatan. Kampung Kadayan aah kami mulanya banyak pohon duyan. Biaksanya oang tuha-tuha main API ditaabang akan atas puncak duyan, Kalihatan daie jauh api bataabangan atas puncak duyan. Tapi API ani jangan dibuat pamainan….ada yang mati amun inda baapa pandai. Yang sbanaanya oang Kadayan mulanya, pasal mati anie inda ya baapa takut.

ILMU #4 – SINAPANG INDA MALATUP – Biaksanya bila ada oang kawin di kampung Kadayan, kadatangan pangantin laki-laki di sambut dian timbakan sinapang dua tiga das. Amun banyak piluu sampai tujuh kali timbak. Musim anie tah ada tia oang tuha-tuha yang ingin mancuba ilmu bisia. Katik saja sinapang, inda malatup. Kaluaa akan piluu, piluu basah, baaing. Masuk akan piluu bahaau, katik inda jua malatup, di kaluaa akan sama jua baaing. Masa atu bila ada yang pandai daie subalah pangantin bini-bini mahaga tia aah si panimbak atu dan batanya “Ngapa ya sinapang mu wang, inda ya malatup kah”. Si panimbak pun jawab “Inda ku tahu gayanya jamu tangah, piluu ani bahaau ku bali kalamaie, inda patut binasa, inda ya mau malatup. Basah, baaing cuba pulang kau lihat”. Tagal nganya oang tuha atu malihat, disuuhnya tia si panimbak atu nimbak sakali lagi. MALATUM bunyinya….”tuh malatup jua atu wang” uja oang tuha atu. Ilmu oang Kadayan ani sandi.

Bersambung…….

No comments: