PERMASALAHAN BERKAITAN SISTEM EJAAN DIALEK KEDAYAN / KADAYAN

Terlebih dahulu saya ingin mengucapkan jutaan terima kasih saya kepada Sdra Amde Sidek yang telah membangkitkan isu berkaitan sistem ejaan dialek Kedayan / Kadayan yang saya gunakan di dalam Blog ini. Yang sebenarnya saya sendiri tidak mempunyai sistem ejaan apabila menulis di dalam dialek Kedayan / Kadayan. Apa yang saya tulis adalah 100% berpandukan kepada fonetik (bunyi) dialek Kedayan / Kedayan yang saya tutur dan fahami sejak saya kecil dahulu.

Pengamatan saya tentang dialek ini, dan saya pasti Sdra Amde, Tuan Hj Ramlee, Sdra Mahmud Osman dan aktivis- aktivis Kedayan / Kadayan yang lain telah sedia maklum bahawa ciri-ciri dialek Kedayan / Kadayan adalah seperti berikut: -

• Di dalam pertuturan dialek ini, konsonant “r” seolah-olah tidak ujud kecuali pada perkataan-perkataan baru yang dipinjam dari Bahasa Melayu yang mungkin tidak terdapat di dalam dialek Kedayan / Kadayan. Contohnya,

Kari ayam – Jarang disebut Kaie hayam
Tan Sri – Jarang disebut Tan Saie
Lori – Jarang disebut Loie

Perhatikan perkataan-perkataan Bahasa Melayu seperti berikut dimana konsonan “r” hilang dari fonetik dialek Kedayan / Kadayan.

Konsonan “r” di permulaan perkataan

Ratus – atus
Rasa - asa
Raya – aya
Rebung – abung
Rotan – autan
Rabun – abun
Roti – oti
Rumah – umah

Konsonan “r” di penghujung perkataan

Hantar – Hantaa
Benar – banaa
Keluar – kaluaa
Seluar – saluaa
Kembar - kambaa

Konsonan “r” di pertengahan perkataan

Baru – bahaau
Kereta – kaita, kuita
Sarah – Saah (nama khas)
Kerbau – Kaabau
Kelmarin – Kalamaie

Dan banyak lagi contoh-contoh asas yang kita sedia maklum.

• Ciri dialek Kedayan / Kadayan yang kedua ialah berkaitan vokal (vowel) “a, e, i, o, dan u”.
Daripada lima vokal Bahasa Inggeris seperti di atas, satu daripadanya tidak sering malah saya boleh katakan tidak digunakan di dalam dialek Kedayan / Kadayan pada permulaan suku kata, ia itu vokal “e” atau dulu kita gelar “e pepet” contohnya adalah seperti perkataan-perkataan berikut: -

Kerbau – kaabau
Kereta – kaita, kuita
Serai – saai
Berat – baat
Cerai – caai
Perak – piak (elemen)
Emas – amas (ada dua makna)
Kembar – kambaa

“Kehilangan” vokal “e” dari dialek Kedayan / Kadayan merupakan ciri-ciri yang dikongsi bersama oleh sebahagian besar dari dialek-dialek lain di Negeri Sabah. Malah di dalam pertuturan Bahasa Sabah juga sering kita dengar ciri seperti ini digunakan.

Saya juga telah membuat pengamatan terhadap dialek Minangkabau, yang dituturkan secara meluas di Negeri Sembilan melalui sahabat-sahabat saya yang berketurunan Minang. Mereka sendiri mengakui bahawa ciri kehilangan vokal “e” di sukukata pertama juga ujud di dalam dialek Minangkabau. Contohnya: -

kerana disebut karana
pedas disebut padas
bercerai disebut bacarai
berpisah disebut bapisah

Sila lihat dan amati lirik lagu Minang yang saya kepilkan di dalam video clips.

Secara dasarnya ciri-ciri yang disebutkan diatas merupakan satu “finger print” atau “trade mark” dialek Kedayan / Kadayan samada di Negara Brunei atau Sarawak. Pada bulan Januari, 2007, ia itu awal tahun ini saya berkesempatan melawat kampung-kampung Kedayan / Kadayan di Bekenu dan Sibuti, Sarawak.

Pada awalnya saya bimbang dan rasa ragu-ragu hendak bertutur di dalam dialek Kedayan / Kadayan, kalau-kalau pertuturan saya itu agak janggal pada pendengaran mereka. Namun saya gagahkan juga untuk bertutur di dalam dialek ibunda saya. Terasa lapang dada saya apabila mereka menjawap pertuturan saya di dalam bunyi dan lingo yang sama. Tidak ada apa-apa perbezaan langsung diantara dialek Kedayan / Kadayan Bekenu / Sibuti dengan dialek kita di Sabah.

Di dalam ulasan yang singkat ini saya ingin mengutarakan permasalahan-permasalahan yang saya sendiri hadapi dan tidak berapa pasti didalam ejaan fonetik dialek Kedayan / Kadayan. Permasalahan ini sering saya hadapi di dalam “sukukata akhir” seperti contoh-contoh berikut: -

Kumpulan 1

Hari – Aie atau Aii atau Ai
Kelmarin – kalamaie atau kalamaii atau kalamai
Sekejap tadi - Antaie atau antaii atau antai
Ikan Pari – paie atau paii atai pai

Kumpulan 2

Hantar – Hantaa atau hanta
Benar – banaa atau bana
Keluar – kaluaa atau kalua
Seluar – saluaa atau salua
Kembar – kambaa atau kamba

Dan banyak lagi contoh yang kita sedia maklum. Apabila kita amati secara halus, dialek Kedayan /Kadayan mempunyai banyak ungkapan-ungkapan yang “putus bersambung” seperti contoh-contoh di atas, sedangkan di dalam Bahasa Melayu sukukata-sukukata yang fonetiknya seperti itu adalah amat sedikit. Yang kita sering gunakan ialah perkataan seperti berikut: -

Rai atau meraikan bermakna menjamu (untuk memuliakan, menghormati). “Rai” tidak ditulis “raie atau raii”, sedangkan fonetiknya adalah berbeza daripada ejaannya. Mungkin kita boleh berpandu kepada perkataan ini untuk menyelesaikan permasalahan di atas.

Sebagai langkah permulaan saya syorkan kepada para aktivis dialek Kedayan / Kadayan supaya kita dapat mengujudkan satu SISTEM EJAAN YANG STANDARD yang boleh digunakan didalam penulisan dialek Kedayan / Kadayan.

Sekian buat kali ini. Terima kasih.